آثار بر جاي مانده از استقرارهاي پيش از تاريخ تا دورة اسلامي در سراسر اين شهرستان نشان از پويايي فرهنگ اين خطه در تاريخ ايران زمين دارد. محوطه ها و تپه هاي پيش از تاريخ در بخشهاي مختلف اين شهرستان از جمله محوطه هاي توي يك و دو، انجيرلي، چهل دختران و نيز استقرارگاه اردغان، كه جملگي به دورة پيش از تاريخ تعلق دارند، نشان دهندة حضور فعال منطقه در دوره پيش از تاريخ ايران زمين است. مقبره احمد بن موسی (ع) که علاوه بر زیارتگاه یک مجموعه میراثی ارزشمند درشهر اسفراین می باشد و مردم روستاهای اطراف اردت خاصی به این امازاده دارند یکی از بار ارزشترین میراث مذهبی وتاریخی اسفراین بشمار می رود .
و باباقدرت يكي دیگر از جاذبه هاي فرهنگي اسفراين است كه در مجاورت روستاي ˈدهنه اجاقˈ در دهستان بام واقع است كه از گذشته هاي دور محل نذر و نياز بوده و بر ضريح و درگاه آن پارچه و قفلهايي بسته اند كه سالها است مسافران زيادي براي گرفتن حاجت رهسپار اين بقعه مي شوند.
شهر قديمي يا كهن دژ ˈبلقيسˈ در اسفراين كه به شهر بلقيس معروف است عظيم ترين ميراث خشتي ايران بعد از ارگ بم است كه در طول تاريخ همواره به عنوان يكي از شهرهاي مهم در حاشيه جاده معروف ابريشم قرار داشته است. اين شهر باستاني در سه كيلومتري جنوب شرقي اسفراين يكي از معروفترين جاذبه هاي باستاني خراسان شمالي محسوب مي شود. اين شهر كه بر اساس اسلوب معماري ساساني ساخته شده شامل سه بخش كهندژ، ربض و شارستان بوده و ۲۹ برج با ارتفاعات مختلف داشته كه براي آخرين بار در دوره صفوي متروك شده و شهر اسفراين به محل كنوني حدود سه كيلومتري شمال اين شهر اسفراین٬ منتقل شده است. اين بنامربوط به دوره اوايل اسلام به شماره ۴۴۹۷ در فهرست آثار ملي ثبت شده است. آرامگاه حمزه بن موسي (دهنه شيرين) از بناهاي مذهبي و تاريخي دوره صفوي در شهرستان اسفراين است كه نماي داخلي آرامگاه با نقوش گياهي و كتيبه هاي قرآني به خط ثلث تزيين شده و اين امامزاده مشتاقان زيادي را هر ساله طلب مي كند. آرامگاه شيخ رشيدالدين محمد بيدوازي در روستاي بيدواز در فاصله ۲۵ كيلومتري اسفراين واقع شده كه وي از عرفا و شعراي مشهور خطه خراسان بوده است. آرامگاه شيخ احمد ذاكر گورپاني (جورفاني) از عرفاي بزرگ قرن هفتم نيز از ديگر مكانهاي ديدني اسفراين است كه قدمت بناي اين آرامگاه در اسفراين به دوره سلجوقي مي رسد. امامزاده باغشجرد جاذبه ديگري است در ۱۸ كيلومتري شمال شرق صفي آباد در شهرستان اسفراين واقع شده كه در نماي داخلي بناي آن نقوش گل و بته ترسيم شده و كتيبه هايي با متن آيه الكرسي ديوارهاي داخلي را مزين كرده است. كاروانسراي راونيز در يك كيلومتري شمال صفي آباد واقع است كه ويرانه هاي بناي سنگي آن به دورة تيموري تعلق دارد و بقاياي اين رباط كه دو دروازه در ضلع شمالي و جنوبي داشته حدود ۲۵۰۰ متر مربع مساحت دارد. امروزه فقط يكي از جرزهاي دروازة جنوبي به شكل ستوني از سنگ و ساروج باقيمانده كه در نماسازي آن سنگ ريزه هاي رنگي به كار رفته است. اين بنا يكي از رباط هايي است كه در امتداد مسير مواصلاتي و كاروان روي نيشابور به گرگان ساخته شده و زماني كاروانيان در آن اتراق مي كرده اند. آرامگاه شيخ رضي الدين علي لالا از يادمانهاي قرون مياني اسلامي در روستاي ادكان شهرستان اسفراين است كه مدفن عارف عاليقدر قرن هفت هجري قمري شيخ رضي الدين علي لالاي ادكاني است. پلان اين بنا از نوع چهارضلعي گنبددار است كه چهار ورودي داشته ولي در حال حاضر درهاي ضلع غربي و جنوب آن مسدود شده است. غار نوشيروان كه در فاصله ۱۰ كيلومتري شمال شرق اسفراين در حدفاصل روستاي پركانلو و نوشيروان در دامنه رشته كوه گادتيغ واقع شده، غاري طبيعي و كم عمق است كه از ديوارة سنگي آن در قسمت انتهايي آب تراوش مي كند و در كف غار جاري مي شود. پارکهای ملی سالوک و ساریگل یکی دیگر از جاذبه های ارزشمند گردشگری و طبیعی اسفراین می باشد که در نوع خود در استان و کشور بی نظیر است. اسفراین را شهر شکوفه های سيب٬ با رودها و چشمه های جوشان نیز نامیده اند چراکه روستاهای سر سبز و زیبایی همچون رویین دره سبز میلانلو با روستاهای اردغان و بیدوازوبام را در خود جای داده و با کوههای سر سبز و سر به فلک کشیده چشم هر رهگذری را به خود معطوف میدارد.
مناطق شمالی اسفراین راکوهستانهای سر سبزو مناطق عشایری , وآبشارهای زیبا و دیدنی و مناطق جنوبی اسفراین را دشت های سر سبز وکویری احاطه کرده است که به نوع خود شهر بی نظیری است که هم دارای کوهپایه های زیبا و سر سبز و هم دشت های زیبا و سر سبز و هم مناطق کویری بسیار زیبایی با شن های روان دارد . اقلیم اسفراین در نوع خود بسیار بی نظیر و دیدنی است.کشتی چوخه 14 فروردین آن نیزبی نظیر ترین ورزش سنتی و بومی و محلی این شهر می باشد که سالی یک بار با حضور پهلوانان در گود کشتی چوخه این شهر به شکل بسیار باشکوهی برگزار میگردد. اسفراین شهری زیبا دیدنی ووصف ناشدنی است که فقط باید زیبایی های خدادادی آن را از نردیک نظاره کرد.
